مجرای اشکی کانال‌هایی هستند که در بین گوشه داخلی پلک چشم و مجرای بینی وجود دارند و اشکی که در چشم‌ها تشرح می‌شود را به داخل بینی هدایت می‌کنند. گاها ممکن است، یک یا هر دو مجراهای اشکی نوزاد، در هنگام تولد با سلول‌های مرده، مسدود شوند و امکان تخلیه مایع اشک از بین برود. این عارضه در بین نوزادان، طبیعی و شایع است و به هیچ عنوان خطری برای او ندارد و می‌توان با درمان‌های مختلف این انسداد را از بین برد. یکی از این روش‌ها برای باز شدن مجرای اشک نوزدان، ماساژ چشم نوزاد است که در این مقاله با روش‌های مختلف و ماساژ چشم نوزاد برای باز شدن مجرای اشک، آشنا می‌شوید.
انسداد مجرای اشک نوزادان یک عارضه شایع است که حدود ۶ درصد از نوزادان در هنگام تولد با این مشکل مواجه هستند. انسداد مجرای اشک نوزادان به دلیل مسدود شدن با سلول‌های مرده است که زمان کافی برای رشد و تکامل نداشته است. زمانی که مجرای اشک، پس از چند هفته تکامل یافت، مشکل می‌تواند رفع شود. اغلب در عرض چند هفته یا چند ماه پس از تولد، مشکل از بین می‌رود اما با این حال در این میان، مشکلاتی برای بررسی وجود دارد که در ادامه به آنها خواهیم پرداخت.
انسداد مجرای اشکی چیست و چرا در بین نوزدان شایع است؟
سطح چشم توسط یک مایع آبکی به نام اشک، مرطوب نگه داشته می‌شود که از هرگونه آسیب به سطح حساس چشم جلوگیری می‌کند. اشک‌ها به حذف هر گونه گرد و غبار یا خاک از سطح چشم کمک می‌کنند. این اشک‌ها از غددی به نام غدد اشکی که درست در بالای گوشه چشم و زیر ابرو قرار دارند، ترشح می‌شود. این غدد به طور مداوم، مقدار کمی اشک در درون چشم ایجاد می‌کنند تا از آن محافظ کنند. پلک زدن ما باعث گسترش اشک در سرتاسر سطح چشم می‌شود و اشک‌های اضافی از طریق کانال‌های کوچک مجرای اشکی به داخل بینی هدایت می‌شوند. همچنین غدد کوچکی به نام غدد میبومین در پلک‌ها وجود دارد که مقدار کمی مایع روغنی تولید می‌کنند. این مایع روغنی نیز به محافظت از سطج چشم در برابر عوامل خارجی کمک می‌کند و در نهایت از طریق مجرای اشک به داخل بینی هدایت می‌شوند.
گاهی یکی از این مجراها یا هر دو آنها هنگام تولد با سلول‌های مرده مسدود می‌شود و امکان تخلیه‌ی مایع اشک از بین می‌رود. بنابراین چشم کودک دائما آب می‌دهد. از زمانی که ترشح اشک در چشم نوزاد شروع می‌شود (یعنی از ۲ تا ۴ هفته بعد از تولد) معمولا یک چشم کودک آبکی و پر از اشک می‌باشد. این مشکل زیاد مشکل حاد و خطرناک نیست و می‌تواند با ماساژ چشم نوزاد و دیگر روش‌های درمانی رفع شود. چشم مبتلا به این عارضه، به شدت برای عفونت آمادگی دارد و به تدریچ دچار ترشح چرکی می‌گردد که باعث می‌شود هنگام صبح پلک‌های کودک به هم بچسبد.
انسداد مجرای اشکی در نوزادان چقدر رایج است؟
مجرای اشکی در کودکان بسیار رایج است و همانطور که اشاره شد، معمولا به این دلیل است که مجرای اشکی به طور کامل با زمان تولد رشد نکرده است و با سلول‌های مرده مسدود شده است. انسداد مجرای اشکی می‌تواند فقط یک چشم یا هر دو چشم را تحت‌تاثیر قرار دهد. حدودا در بین ۵ نوزاد تازه متولد شده، ۱ نوزاد داری انسداد مجرای اشک است که به دلیل عدم تکامل پیش از متولد شدن است. به این ترتیب مجرای اشکی ۲۰ درصد از نوزدان در موقع تولد کاملا باز نیست و به مشکل انسداد مجرای اشک، دچار هستند. ناهنجاری‌های چشم یا پلک‌ها می‌تواند سبب انسداد اشک‌های نوزادان شود اما بسیار نادر است. این مشکل می‌تواند با درمان‌های نظیر ماساژ چشم نوزاد به طور کامل رفع شود.
علائم انسداد مجاری اشک چیست؟
مجرای اشکی مسدود شده، موجب عدم تخلیه اشک اضافه به داخل بینی شده و در نهایت باعث آبکی شدن دائمی چشم می‌شود. انسداد مجرای اشک کودکان در همان روزهای اول مشخص نمی‌شود و ممکن است بعد از یک یا دو هفته بعد از تولد و زمانی که غدد اشکی شروع به فعالیت می‌کنند، مشخص شود. بنابراین، ممکن است متوجه نشوید که نوزادتان در ابتدا به انسداد مجرای اشکی مبتلا است. پس از مدتی، ممکن است متوجه شوید که یک یا هر دو چشم نوزاد اشکبار به نظر می‌رسد. در این صورت اشک در گوشه چشم نوزاد جمع می‌شود و گاها گونه کودک را خیس می‌کند در حالی که نوزاد گریه نمی‌کند و این علائم ممکن است زمانی که کودک در معرض هوای سرد قرار می‌گیرد یا سرماخوردگی داشته باشد، شدیدتر نیز بشود.
گاهی اوقات پس از خواب، چشم مبتلا به انسداد مجاری اشک، چسبناک یا سفت به نظر می‌رسد. این در حالی است که کاسه چشم سالم و سفید به نظر می‌آید. قرمزی چشم دیگر علامت این مشکل است، اما چون دائما تغییر می‌کند، نمی‌تواند علامت قطعی محسوب شود و ممکن است به دلیل التهاب خفیف باشد که پس از مدتی خوب می‌شود. با این حال، این امر ممکن است منجر به عفونت بخش بیرونی چشم (conjunctivitis) شود.
عفونت ممکن است در کیسه‌های اشک آوری که اشک‌ها از گوشه داخلی چشم به بینی هدایت می‌شوند، رخ دهد. این عفونت داکریوسیستیت (dacryocystitis) نامیده می‌شود و باعث ایجاد قرمزی و تورم بین گوش داخلی چشم و بینی می‌شود.
چه زمانی باید در مورد انسداد مجرای اشکی کودک به پزشک مراجعه کرد؟
انسداد مجرای اشکی در کودکان معمولا در عرض چند هفته از تولد، زمانی که رشد و تکامل مجاری اشک انجام شد، حل می‌شود. با این حال گاهی اوقات ممکن است این مشکل برای چند ماه یا بیشتر ادامه داشته باشد که در این صورت باید به فکر چاره افتاد. اگر این مشکل پس از حدود ۱۲ ماه رفع نشد، باید برای مراجعه به پزشک متخصص اقدام کرد.
چشم آبکی در نوزادان و کودکان به ندرت می‌تواند به دیگر عوامل مشکلات چشمی مربوط باشد. اما وجود علائم زیر می‌تواند نشان دهنده مشکلات چشمی دیگری باشد که باید سریعا به پزشک مختصص چشم مراجعه شود.
- اگر چشم کودک شما ملتهب یا قرمز شود
- اگر کودک شما چشمش را زیاد مالش می‌دهد
- زمانی که کودک شما قصد دارد، چشمش باز کند، اما نمی‌تواند این کار را انجام دهد
- زمانی که حالتی را احساس کنید که انگار نور چشم او را اذیت می‌کند
- اگر دچار نگرانی در مورد ظاهر چشم خود شدید
درمان انسداد مجرای اشک با ماساژ چشم نوزاد
همانطور که گفته شد، انسداد مجرای اشک پس از گذشت زمان و تکامل و رشد کودک، بدون درمان ممکن است رفع شود. این مشکل می‌تواند پس از چند هفته رفع شود. اما در برخی از نوزادان ممکن است چندین ماه طول بکشد. بنابراین، به طور طبیعی به شما توصیه می‌شود تا صبر کنید تا ببینید مشکل بدون درمان رفع می‌شود یا خیر. اما اگر دلواپس هستید می‌توانید با استفاده از ماساژ چشم نوزاد به تخلیه اشک و رفع انسداد مجرای اشک، کمک کنید.
نحوه ماساژ چشم نوزاد
برای این کار، انگشت خود را از گوشه داخلی چشم از بالا به پایین در امتداد بینی به آرامی فشار دهید تا مجرا باز شود. این کار باید به طور منظم ۵ تا ۱۰ بار در روز تکرار شود. ماساژ چشم نوزاد می‌تواند به پاک کردن اشک‌های اضافی که در اثر مسدود شدن مجرای اشک جمع شده‌اند، کمک کند. این راهکار ممکن است به رشد و تکامل مجرای اشکی نوزاد نیز یاری کند. اغلب نوزادان به این ماساژ واکنش نشان می‌دهند و مشکل انسداد، رفع شده و به درمان بیشتری نیاز پیدا نمی‌کنند.
در صورتیکه چشم نوزاد شما، چسبناک و سفت شده است، می‌توانید از گاز پانسمان، برای پاکسازی آن استفاده کنید. گاز باید با آب استریل (آب حوشانده شده‌ی سرد شده) خیس شده باشد. برای راحتی می‌توانید از گازهای استریل آماده استفاده کنید.
قطرات چشم و آنتی‌بیوتیک‌ها گاها برای کمک به تمیز کردن ملتحمه تجویز می‌شوند. همچنین عفونت کیسه اشک (داکریوسیستیت) نیاز به درمان با داروهای آنتی‌بیوتیکی خوراکی دارد.
مشکل انسداد اگر تا ۱۲ ماهگی رفع نشد، نوزاد شما به پزشک متخصص نیاز دارد. پزشک معمولا یک گزینه ساده برای رفع این مشکل دارد که یک دستگاه بسیار نازک به داخل مجرای اشک نوزاد، منتقل می‌کند تا کانال‌های اشک را باز کند. این روش حدودا در یک روز انجام می‌شود و نیاز به بستری شدن ندارد و معمولا هم موفقیت آمیز است.
