برخلاف تصور رایج، شپش سر به دلیل بهداشت نامناسب یا محیط زندگی کثیف ایجاد نمی‌شود! ازآنجایی که شپش فقط میتواند به مدت ۲۴ ساعت در خارج از سر بخزد و زنده بماند بنابراین بیشترین آلودگی‌ها از تماس مستقیم سر به سر اتفاق می‌افتد. موارد مشترک مانند کلاه یا برس نیز میتواند آلودگی را تسهیل کند. داروهای با نسخه و بدون نسخه زیادی برای درمان شپش سر موجود است. همچنین می‌توانید از تعدادی داروی خانگی یا طبیعی برای درمان شپش سر استفاده کنید، اگر چه شواهد بالینی دربارۀ اثربخشی آنها بسیار کم است.
شپش سر چیست؟
شپش سر، حشره بدون بالی است که فقط ۱/۶ میلی‌متر طول دارد؛ این حشره نزدیک به پوست سر زندگی و تخمگذاری میکند. تخم‌های شپش نیت یا رَشک نامیده میشود.
شپش‌های سر برای زنده ماندن به خون پوست سر نیاز دارند، به همین دلیل است که پس از جدا شدن از سر فرد مبتلا فقط برای مدت کوتاهی زنده می‌مانند. هرچند آلودگی به شپش سر ممکن است برای هرکسی – صرف‌نظر از سن و جنسیت – اتفاق بیفتد اما در میان کودکان سه تا چهارده سال شایع‌تر است.
تخم این موجودات از طریق ماده چسبناکی که از بدن مادر ترشح میشود به کف سر می‌چسبد و جدا کردن آن بسیار دشوار است. این تخم‌ها بسیار شبیه به شوره سر هستند و به همین دلیل تشخیص آنها مشکل است؛
تنها تفاوت آنها با شوره در این است که شوره به‌راحتی از پوست سر جدا میشود اما تخم‌ها این ویژگی را ندارند. حشرات بالغ نیز بسیار ریز و معمولا به رنگ موها هستند و به همین دلیل پیدا کردن آنها در میان موها کاری مشکل خواهد بود.
شپش حشره ریزی است که از خون پوست سر تغذیه میکند. شپش سر عمدتاً در اثر تماس مستقیم سر، به سر شخصی که شپش دارد گسترش می‌یابد. شما نمی‌توانید از حیوانات خانگی خود شپش بگیرید زیر این حشره فقط از خون انسان تغذیه میکند. این بیماری بیشتر در میان کودکان ۳ تا ۱۱ سال شایع است.
| شپش حشره ریزی است که از خون پوست سر تغذیه میکند و عمدتا با تماس مستقیم سر، به سر شخص بیمار منتقل میشود. |
شپش به‌راحتی از طریق تماس با مو، برس، شانه، لباس یا ملافه‌ی آلوده از شخصی به شخص دیگر منتقل میشود. علائم شایع شپش سر عبارتند از: خارش شدید پوست سر، احساس آنکه چیزی روی پوست سر راه می‌رود و گاهی اوقات برجستگی‌های قرمز روی پوست سر.
پیشگیری از ابتلا به شپش سر
- شپش‌ها نه‌تنها به سرهای کثیف، بلکه به سرها و موهای کاملا تمیز نیز حمله میکنند، بنابراین شست‌وشوی مکرر موها هیچ تضمینی برای پیشگیری از این آلودگی نیست.
- جدا کردن وسایل شخصی خود مانند برس، شانه، حوله، تل و گیره سر، کلاه، شال، روسری و… از سایر اعضای خانواده،
- استفاده از وسایل شخصی در زمان مراجعه به آرایشگاه‌ها،
- جدا کردن لباس‌ها از لباس‌های دیگران در مکان‌های عمومی مانند رستوران‌ها، استخرها و…
- بهترین توصیه، جلوگیری از تماس موها و سرهای افراد با یکدیگر است تا شپش‌ها به‌راحتی از فردی به فرد دیگر منتقل نشوند. موهای بلند را دم‌اسبی ببندید یا ببافید.
- عدم خوابیدن روی کاناپه یا تختی که به نظافت آن مطمئن نیستید.
- سایر نکات: از شانه، برس، سنجاق سر، کلاه، روسری یا بالش مشترک استفاده نکنید. آلبانو کروچه توصیه میکند برای پیشگیری از ابتلا به شپش، چند قطره روغن درخت چای به محصولات موی‌تان اضافه کنید.
به دلیل اینکه شپش یک مشکل رایج است نمی‌توان به صورت 100% از بروز آن پیشگیری کرد، اما جهت جلوگیری از انتقال شپش، هرگز از کلاه، روسری، شانه و برس افراد دیگر استفاده نکنید.
اگر در معرض فرد مبتلا به شپش مو قرار دارید هرچند روز یک بار موهایتان را چک کنید، در صورت عدم مشاهده شپش بالغ یا نابالغ نیازی به درمان نیست.
علائم شپش سر
شپش سر معمولا تا زمانی که شدت نگرفته علائمی ندارد و اگر فرد دچار شوره سر باشد حضور آن اصلا احساس نخواهد شد؛ اما افرادی که دچار این مشکل نیستند با بررسی پوست سر خود و مشاهده نقطه‌های ریز و سفید چسبنده می‌توانند متوجه وجود تخم‌های شپش بر روی سر خود بشوند.
در زمان شدت گرفتن شپش سر علائم زیر خود را نشان می‌دهند که باید هرچه سریع‌تر به آن رسیدگی شده و برای درمان اقدام شود.
- خارش شدید پوست سر
- احساس حرکت چیزی بر روی پوست سر
- وجود برجستگی‌های قرمز و ملتهب بر روی پوست سر
- مشاهده حشرات بالغ بر روی پوست سر
- زخم و خراشیدگی پوست و احساس سوزش در آن
- دیدن دانه‌هایی شبیه به شوره سر که به ریشه موها چسبیده‌اند و جدا کردن آنها چندان آسان نیست
توجه داشته باشید که اگر چند نفر از اعضای خانواده یا هم‌خانه‌های شما چنین علائمی داشته باشند به معنای انتقال شپش سر به آن‌هاست و همه آنها باید هرچه سریع‌تر درمان را شروع کنند.
درمان شپش سر با دارو
برای درمان شپش سر پزشک ابتدا داروهای بدون نسخه(OTC) را توصیه میکند زیرا باعث از بین رفتن شپش و بعضی از تخم‌های آن میشود. این داروها ممکن است تخم‌هایی که به‌تازگی تخمگذاری شده‌اند را از بین نبرند.
برای از بین بردن تخم‌ها لازم است که یک معالجه مناسب در زمان مناسب، بعد از بیرون آمدن و قبل از تبدیل‌شدن آنها به شپش بالغ، در پیش گرفته شود. مطالعات نشان داده است که عقب‌نشینی ۷ تا ۹ روز پس از اولین درمان، زمان ایده آل برای درمان دوم است؛ درصورتی‌که سایر برنامه‌های درمانی نیز وجود داشته باشد. در لیست زیر برخی داروهای با نسخه و بدون نسخه برای درمان شپش سر معرفی شده است:
۱- داروهای بدون نسخه
داروهای بدون نسخه بر پایه پیرترین(pyrethrin) یک ترکیب شیمیایی استخراج‌شده از گل داوودی هستند که همانند سم برای شپش عمل میکنند. قبل استفاده از این داروها موهای کودک خود را با شامپو و بدون نرم‌کننده بشویید.
زدن سرکه سفید به موها قبل از شستشو میتواند به حل شدن چسب نگهدارندهای که سبب چسبیدن شپش به ساقه مو میشود، کمک کند. پرمترین نوعی داروی مصنوعی از گروه پیرترین است که تخم‌ها را از بین نمی‌برد و لازم است که درمان ۹ تا ۱۰ روز پس از اولین استفاده تکرار شود.
قرمزی و خارش پوست سر از عوارض مصرف این دارو است. گاهی اوقات نیز پیرترین با مواد شیمیایی دیگری به نام RID ترکیب میشود تا اثربخشی آن افزایش یابد.
این محصول نیز فقط شپش‌ها را می‌کشد و قادر نیست تا تخم‌ها را از بین ببرد. لازم است که ۹ تا ۱۰ روز پس از درمان دوباره استفاده شود. این دارو نیز با عوارض جانبی خارش و قرمزی پوست سر همراه است. اگر کودک شما به گل داوودی یا گل محمدی حساسیت دارد نباید از این دارو استفاده کنید.
۲- داروهای با نسخه
ممکن است درمان با OTC به دلیل استفاده نادرست مثل تکرار نکردن درمان در زمان مناسب جواب ندهد. همچنین در بعضی از مناطق جغرافیایی شپش نسبت به داروهای OTC مقاومت نشان می‌دهد. اگر استفاده صحیح از درمان با OTC به نتیجه نرسد پزشک ممکن است استفاده از داروهای قویتر که با نسخه به فروش می‌رسند را توصیه کند که شامل ایورمکتین، اسپینوساد و مالاتیون است.
- ایورمکتین: برای کودکان بالای ۶ ماه تجویز میشود. می‌توان آن را بروی موهای خشک استفاده کرده و بعد از ۱۰ دقیقه با آب شستشو داد. این دارو همچنین به‌صورت قرص خوراکی موجود است و اغلب برای کودکانی با وزن بیشتر از ۱۵ کیلوگرم تجویز میشود(البته اگر سایر درمان‌های موضعی به‌طور مؤثری آلودگی به شپش را از بین نبرد.)
- اسپینوساد: برای کودکان بالای ۶ ماه مجاز است و می‌توان آن را روی موهای خشک استفاده کرد و بعد از ۱۰ دقیقه با آب گرم شستشو داد. این دارو شپش و تخم آنها را از بین می‌برد و معمولاً نیازی به درمان مکرر ندارد.
- مالاتیون: برای استفاده در افراد بالای ۶ سال یا بزرگتر مجاز است. این دارو به‌صورت لوسیون بوده که باید به مو بزنید و بگذارید به‌طور طبیعی خشک شود. بعد از ۸ تا ۱۲ ساعت می‌توانید موها را بشویید. این دارو حاوی الکل است بنابراین بعد استفاده از آن موهایتان را در معرض سشوار یا سایر وسایل حرارتی قرار ندهید. این داور در صورت لزوم میتواند ۷ تا ۹ روز بعد از اولین درمان مجدداً اعمال شود.
- دایمتیکون: دایمتیکون یکی از انواع روغن سیلیکون است. این ماده با پوشاندن سطوح و عمل به عنوان یک مانع فیزیکی، سبب خفگی و نابودی شپش ها میشود. البته تحقیقات کمی در رابطه با اثربخشی آنها صورت گرفته است.
- بنزیل: این لوسیون تخم شپش های تازه درآمده را از بین می‌برد و مدت درمان آن هفت روز است. درمان قطعی شپش سر با این دارو به صورت صد درصدی نیست و اینکه این لوسیون برای افراد بالای 6 ماه تا 60 سال قابل استفاده است.
شپش سر و درمان‌های خانگی!
اگر نمی‌خواهید از داروهای موضعی برای درمان شپش سر استفاده کنید می‌توانید درمان‌های خانگی را جایگزین کنید! قبل از معرفی این روش‌ها لازم است مجددا متذکر شوم که شواهد بالینی بسیار کمی در مورد اثربخشی این‌گونه درمان‌ها وجود دارد.
کندن تخم‌های شپش از مو و شانه زدن موها با شانه‌ی ضدشپش (شانه‌ی نیت) بسیار مفید است. اما این روش‌ها معمولا زمان‌بر هستند و هنگامی واقعا مؤثر واقع می‌شوند که در همان مراحل ابتدایی شپش سر متوجه آن شوید. در ادامه با چند مورد از بهترین درمان‌های طبیعی، درمان‌های بدون نیاز به نسخه برای از بین بردن شپش‌ها آشنا می‌شوید.
۱- شانه زدن موهای مرطوب:
شانه زدن موهای مرطوب با یک شانه ریز، ممکن است شپش و بعضی از تخم‌های آن را از بین ببرد. مطالعات نتایج متفاوتی در مورداستفاده از این روش نشان داده است.
برای استفاده لازم است که موهایتان را با نرم‌کننده یا روغن زیتون کمی ماساژ دهید تا گره‌های مو کاملاً باز شود. سپس حداقل دو بار موها را از ریشه تا نوک ساقه شانه بزنید. این روند باید هر ۳ تا ۴ روز و به مدت چند هفته(حداقل دو هفته) تکرار شود.
مو را به چند بخش تقسیم کرده و شانه زدن هر قسمت را تا جایی که دیگر شپشی پیدا نشود، ادامه دهید. هر سه تا چهار روز، در طی چند هفته این کار را تکرار کنید. این کار در کنار سایر روش های درمانی کمک میکند تا سریع‌تر از شر شپش ها خلاص شوید.
۲- روغن‌های طبیعی:
مطالعات بالینی کوچکی نشان داده‌اند که ممکن است شپش‌ها در اثر خفگی براثر استفاده برخی از روغن‌های طبیعی گیاهی از بین بروند، اما اثربخشی این روش قطعی نیست. روغن درخت چای و روغن رازیانه نمونه‌ای از این روغن‌های طبیعی هستند. این محصولات نیازی به رعایت استانداردهای ایمنی، کارایی و ساخت و تأیید سازمان غذا و دارو(FDA) ندارند، اگرچه گاهی اوقات می‌توانند واکنش‌های آلرژیک ایجاد کنند.
۳- محصولات خانگی (عوامل خفه‌کننده):
می‌توانید از تعدادی محصولات خانگی مانند سس مایونز، روغن زیتون و کره برای درمان شپش سر استفاده کنید. بعد استفاده از این محصولات موهایتان را با کلاه پلاستیکی بپوشانید و بگذارید یک شب تا صبح روی موها بماند تا هوایی به شپش‌ها نرسد و بمیرند.
۴- آب پیاز
یک روش دیگر برای درمان خانگی شپش سر آب پیاز است. مقداری آب پیاز تهیه کنید و حدود ۳ تا ۴ ساعت آن را روی پوست سرتان بگذارید. رِشک و شپش‌های مرده را با شانه ضد شپش بیرون آورده و موهایتان را با شامپو به صورت کامل بشویید. برای رسیدن به نتیجۀ بهتر، هر 4-3 روز این کار را تکرار کنید.
۵- سیر
سیر دشمن شپش است؛ ۸ تا ۱۰ حبه سیر را له کرده و با آب لیمو مخلوط کنید تا به صورت خمیری یکدست شود، سپس آن را روی پوست سر بمالید و بعد از گذشت ۳۰ دقیقه سرتان را با آب گرم بشویید. سیر میتواند باعث سوزش پوست شود، بهتر است از این روش برای کودکان استفاده نکنید.
۶- مایونز
تاریخچه استفاده از مایونز برای از بین بردن شپش به دوران مصر باستان بر می‌گردد و در آن زمان نیز از سس مایونز به عنوان راه حلی برای درمان خانگی شپش سر استفاده میشده است. سس مایونز را تا سه مرتبه در هفته می‌توان استفاده کرد. شیوه‌ی استفاده از سس مایونز مانند روش‌های دیگر است و بعد از آغشته کردن مو باید آن را با کلاه پوشاند و بعد از چند ساعت با شانه‌ی مخصوص شانه کرد.
مایونز میتواند باعث خفگی و مرگ شپش ها شود. قبل از خواب، مایونز را به کل پوست سر کودکتان مالیده و با کمک کلاه حمام روی آن را بپوشانید. هنگام صبح موها را شامپو کرده و بعد از آبکشی به کمک شانه، شپش ها و رِشک ها را خارج کنید.
۷- درمان شپش سر با روغن درخت چای
روغن درخت چای یک درمان خانگی موثر برای شپش سر است. برای استفاده از این روش باید روغن درخت چای را با آب مخلوط کنید و به موها اسپری کنید و کلاه حمام روی سر خود بگذارید.
بعد از چند ساعت موها را شانه کنید و شپش‌های مرده را با شانه و شستشو از موها جدا کنید. استفاده از روغن درخت چای برای درمان شپش تا دو مرتبه در هفته مجاز است. همچنین می‌توانید چند قطره از روغن را داخل شامپو بریزید.
۸- معجزه ای به نام سرکه
استفاده از سرکه انگور و سیب از موثرترین راهکارهای درمان خانگی شپش سر است. شما باید پوست سر فرد مبتلا و موهای او را به‌طور کامل به سرکه آغشته کنید و بعد از ۲۰ دقیقه آنها را بشویید.
بعد از شستشو می‌توانید بر روی برس یا شانه کمی روغن نارگیل اسپری کنید تا شپش‌های مرده راحت‌تر از پوست سر جدا و خارج شوند. به‌منظور افزایش اثرگذاری اسید استیک موجود در سرکه می‌توانید آن را با روغن معدنی با نسبت مساوی ترکیب کنید و سپس مراحل زیر را انجام دهید.
- مخلوط را به کف سر و موهایتان بمالید و آنها را با کلاه حمام بپوشانید.
- یک شب تا صبح صبر کنید و سپس موهایتان را با شامپو بشویید.
- بعد از آبکشی موها سرکه را با مقدار مساوی آب رقیق کرده و بر روی کف سر و موهایتان اسپری کنید.
- بعد از ۱۰ دقیقه مجددا موها را بدون استفاده از شامپو بشویید.
برای اینکه درمان شپش سر با سرکه کاملا اثرگذار باشد از این ماسک به مدت ۲ ماه ۲ یا ۳ بار در هفته استفاده کنید. بعد از هر بار شستشوی موها آنها را با شانه نیت شانه بزنید تا شپش‌های مرده و تخم‌های حل شده در سرکه از پوست سر جدا شوند.
آیا وجود شپش سر عاملی نگران‌کننده است ؟
خیر. شپش‌ها به‌خودی‌خود عامل خطرناکی نیستند و اگر به‌موقع درمان شوند هیچ مشکلی برای سلامت شما ایجاد نخواهند کرد. وجود شپش زمانی نگران‌کننده است که خارش سر بسیار شدید شده باشد و زخم‌های عفونی در پوست کف سر به وجود آمده باشند. البته در این موارد نیز می‌توان ظرف مدت چند هفته یا نهایتا چند ماه با استفاده از داروهای قوی شپش‌ها را ریشه‌کن کرد و سپس به درمان زخم‌های ایجاد شده پرداخت.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
شپش یکی از بیماری‌هایی است که در اثر تماس با شانه، ملافه، روسری فرد مبتلا به دیگران منتقل میشود. همین امر دلیل کافی برای این است که با شروع خارش در سر و ظاهر شدن پوسته‌های ریز شبیه شوره که به راحتی از پوست جدا نمی‌شود درمان خانگی شپش سر را شروع کنید.
اگر با هیچ کدام از این روش‌ها شپش سر درمان نشد و همچنان موها درگیر بود حتماً باید به دکتر مو مراجعه کنید. هنگام مراجعه باید تمام روش‌هایی که استفاده کردید و جواب نگرفتید را برای پزشک توضیح دهید.
کلام آخر اینکه در صورت مشکوک بودن کودک به شپش سر در اولین فرصت به پزشک خانواده یا متخصص اطفال مراجعه کنید تا پوست سر کودک به‌دقت توسط پزشک معاینه شود و در صورت مشاهده شپش، درمان آغاز شود.
علاوه بر درمان‌های دارویی و موضعی می‌توانید از برخی روش‌های خانگی برای درمان شپش سر استفاده کنید.
